آینده روشن پرداخت با بلاکچین

در حال حاضر سرمایه گذاری در پروتکل بلاکچین رو به افزایش است. این در حالی است که از سال ۲۰۱۲ تا به امروز، بیش از ۸۰۰میلیون دلار در استارت آپ‌های فناوری بیت کوین و بلاکچین سرمایه گذاری شده است.

یک ایده خوب و مبتکرانه برای پیشبرد فناوری حسابرسی غیرمتمرکز و توزیع شده در پایان سپتامبر توانست حمایت ۱۳ بانک دیگر از جمله بانک آو آمریکا، سیتی، دویچ بانک، اچ اس بی سی و مورگان استنلی را به خود جلب کند که با این احتساب، تعداد بانک‌های مشارکت کننده در این پروژه به ۲۲ بانک رسید. ولی فناوری بلاکچین  چطور عمل می‌کند؟ کاربردهای بالقوه این فناوری چه می‌توانند باشند؟ و این که در ارزیابی نوآوری در زمینه بلاکچین نیازمند چه ملاحظاتی است؟
 

چگونگی عملکرد بلاکچین (Blockchain)
در سال ۲۰۰۸، ساتوشی ناکاماتو مقاله ای ۹ صفحه ای با عنوان بیت کوین منتشر کرد و در آن، ایبن فناوری را این گونه تعریف کرد: یک سیستم نقدی الکترونیک P2P که در آن پول نقد الکترونیکی را می‌توان به صورت آنلاین از یک طرف بدون واسطه گری یک موسسه مالی به طرف دیگر انتقال داد. او در این مقاله چهار مفهوم را با هم ترکیب کرد: حسابرسی غیرمتمرکز، رمزنویسی، نرم افزارهای اپن سورس و «سند کار» (Proof of work) به منظور جایگزین کردن مداخله گری  و واسطه گری طرف سوم در یک تراکنش مالی است. در عوض، یک شبکه P۲P غیرمتمرکز از کامپیوترها از طریق بررسی و ممیزی هر تراکنش بین اعضاء شبکه، مشکل رمزنگاری را مرتفع می‌کند. این مساله هم چنین به جلوگیری از مشکل پرداخت مضاعف که یکی از مشکلات بنیادین و ذاتی ارزهای دیجیتال محسوب می‌شود، کمک کرد. پول دیجیتال، بیت کوین، اولین و شاید شناخته شده ترین کاربرد بلاکچین بوده است. با این حال، مثل همه ابتکارات و نوآوری‌ها، بیت کوین و پروتکل بلاکچین  موجی از نوآوری و ابداعات جدید را به دنبال دارند.
 

کاربردهای احتمالی بلاکچین
شماری از موسسات مالی در حال بررسی این مساله هستند که چگونه از بلاکچین  می‌توان برای مدرن کردن زیرساخت‌های پرداخت، بهبود و ارتقاء کالاهای  و ایجاد کارآیی بهتر و فرآیندهای مقرون به صرفه تر بهره گرفت. فرانچسکو بورلی یکی از نویسندگان گزارش «بلاکچین و خدمات مالی» در این باره می‌گوید: «بلاکچین  فناوری جدیدی است که به شکلی بنیادی با ساختار و معماری سیستم‌های خدمات مالی تاکنون موجود، تفاوت دارد.» ماهیت غیرمتمرکز بلاکچین امکان ایجاد پایگاه‌های داده جدید را آسان می‌کند که در آن هر یک از اعضاء شبکه می‌توانند به اطاعات دسترسی داشته و اطلاعات را ذخیره کنند.

در حالی که ممکن است در تعریف و چگونگی ایجاد پروفایل‌ها یا امتیازدهی اعتبار تفاوت‌هایی وجود داشته باشد، اما خود اسناد ارزش چندانی ندارند. جمع آوری اسناد کار مضاعفی است که برای این صنعت بسیار هزینه بر است. بورلی در این باره می‌گوید: «تعدادی از استارت آپ‌ها در حال بررسی و امکان سنجی به اشتراک گذاری یک پایگاه داده  اسناد از طریق فناوری بلاکچین  در بین مشارکت کنندگان هستند.»

علاوه بر این، از فناوری بلاکچین می‌توان برای حمایت از طرح «پول برنامه پذیر» که در آن انجام تراکنش منوط به یک سری شرایط است، کمک کند. به عنوان یک نمونه از این قراردادهای خوداجرا و هوشمند می‌توان به وضعیتی اشاره کرد که در آن انجام پرداخت منوط به امضای طرف‌های چندگانه است. در این حالت نرم افزار بدون دخالت کاربران، تحقق شرایط را بررسی و تایید کرده و تراکنش را انجام می‌دهد. همچنین از بلاکچین  می‌توان برای مبادله اطلاعات نیز استفاده کرد. در ثبت دارایی‌های مشترک، مالکیت یک دارایی را می‌توان در دنیای دیجیتال تعریف کرده و از طریق بلاکچین  مالکیت را تغییر داد. از جمله این نوع مالکیت هوشمند می‌توان به سهام و کالاها اشاره کرد. اوایل سال جاری، دولت هندوراس به منظور ایجاد یک سیستم امن و پایدار ثبت سند زمین از طریق پروتوکل بلاکچین ، یک شرکت فناوری آمریکایی را خریداری کرد. شیادی سند زمین در هندوراس بسیار رایج است و دولت احساس کرد که فناوری بلاکچین  می‌تواند به دولت در مدیریت داده‌ها و افزایش شفافیت در زمینه مالکیت کمک کند.

بلاکچین برای پرداخت
بلاکچین احتمالا بیشتر به خاطر بیت کوین، اولین و پرکاربردترین پول مجازی اش که در سال ۲۰۰۹ عرضه شد، شناخته می‌شود. به عبارتی می‌توان گفت این بیت کوین بود که بلاکچین  را به شهرت رساند. البته مباحثی که درباره نوسانات قیمت، سرقت، فروپاشی مبادلات بیت کوین و استفاده از آن برای کاربردهای غیرقانونی مطرح شد، باعث بدنامی‌آن نیز شد. اما آیا بلاکچین در اقتصاد مشروع و قانونی نیز کاربرد دارد؟

دکتر دیوید اوِرِت، مدیرعامل شرکت مشاوره رمزنویسی و امنیت میکرواکسپرت در این باره می‌گوید: «در دنیای پرداخت، افراد به بلاکچین به چشم راهی برای انجام پرداخت‌های کارآمدتر یا به عبارتی پرداخت‌های اقتصادی تر نگاه می‌کنند.

وی در ادامه می‌افزاید: «اداره بیت کوین بلاکچین سالانه حدود ۳۰۰ میلیارد دلار هزینه دربردارد. هر تراکنش عمدتا هفت دلار هزینه دربردارد، هرچند مردم این هزینه را پرداخت نمی‌کنند».

پس در این جا بحث سرعت تراکنش مطرح می‌شود. اورت در این باره می‌گوید: «هر بلوک از بلاکچین  موجود به ازاء هر بیت کوین دارای اندازه ثابت یک مگابایت است. تعداد تراکنش‌هایی که در یک بلاک می‌تواند ذخیره شود، محدودیت دارد که این تعداد ۷ تراکنش در هر ثانیه است.» البته اخیرا بحثی درباره افزایش اندازه و حجم بلوک‌ها در فناوری بلاکچین  مطرح شده است، هرچند حتی اگر این میزان ۱۰ برابر شود باز هم معادل ۷۰ تراکنش در ثانیه خواهد بود که در مقایسه با حجم پرداخت‌های بین المللی، ناچیز است.

اورت در این باره می‌گوید: «بلاکچین  واقعا به معنای سیستم پردازش تراکنش با حجم بالا نیست.» بورلی بر این عقیده است که بلاکچین شاید بهترین گزینه برای پرداخت حداقل برای پرداخت‌های روزمره نباشد. او در همین رابطه می‌گوید: «اگر دقت کنیم که اکثریت فعالیت بلاکچین در کجا صورت می‌گیرد، متوجه می‌شویم که به حوزه تراکنش‌های مربوط میان مشتری و فروشنده مربوط نیست بلکه بیشتر به حوزه اجرایی و عملیاتی یا همان فضای میان تجار تعلق دارد.»

برلی در ادامه می‌افزاید: «فکر نمی‌کنم که پول مجازی بتواند هیچ یک از محصولات یا روش‌های پرداخت فعلی را در آینده جایگزین کند. البته این فناوری از قابلیت ارتقاء کارآیی پرداخت برای مثال برای ثبت دارایی برخوردار است. با این حال، گمان نمی‌کنم این تغییر تاثیر مشهودی بر رابطه میان مشتریان و فروشندگان یا صاحبان کسب و کار داشته باشد»

بلاکچین ‌های خصوصی و عمومی
بحث بر سر بلاکچین ‌های عمومی‌در برابر بلاک‌های خصوصی و در واقع درباره رویکرد غیرمتمرکز و متمرکز، کلید ارزیابی برای هر کاربرد بلاکچین است. استفاده از بلاکچین  عمومی‌برای هر فردی که بخواهد از نرم افزار اپن سورس بهره بگیرد، آزاد است البته این بدان معنی نیست که هر کاربری بتواند محتوی بلوک‌ها را تغییر دهد. در مقابل، بلاکچین خصوصی از امکان بازنگری و تغییر محتوای بلوک برخوردار است و از این حیث به مانند نوعی سیستم متمرکز عمل می‌کند. اِوِرِت نظرات خاصی درباره مزایای سیستم‌های متمرکز در برابر با سیستم‌های نامتمرکز دارد. این نظرات ماحصل تجربیات او به عنوان کسی است که مدت‌ها در مقام معمار امنیتی و فنی روی پول‌های دیجیتال کار کرده است. او در همین رابطه می‌گوید: «من مدافع سرسخت رویکرد متمرکزم. اگر شما پول الکترونیک را بر مبنای پول کاغذی و نه پول دیجیتال در نظر بگیرید، در این صورت چرا نباید از سیستم ثبت (رجیستر) متمرکز استفاده کرد؟ سیستم غیرمتمزکر چه مزیتی برای شما دارد؟»

او در ادامه صحبت‌های خود می‌افزاید: «کل قضیه بلاکچین در ابتدا این بود که از حضور واسطه‌ها و تنظیم کننده‌ها ممانعت به عمل آورد. بلاک-چین می‌تواند یک سیستم باز و غیرمتمرکز باشد که همه می‌توانند از آن استفاده کنند اما هیچ کس نمی‌تواند آن را کنترل کند. اگر مقولاتی چون بیمه، هویت و قراردادهای هوشمند را در نظر بگیرید، غیرمتمرکز بودن این فناوری، یک محدودیت به حساب می‌آید. از نظر تجاری، این مساله یک تناقض است. اگر بر سر مالکیت مناقشه ای دربگیرد، چگونه می‌توان این قضیه را حل و فصل کرد؟»
او در ادامه سخنان خود درباره بلاکچین ‌های خصوصی، عمومی‌و ترکیبی می‌گوید: «شما می‌توانید یک بلاکچین  کاملا خصوصی ایجاد کنید اما باید بپرسید چرا؟ اگر من قرار است یک سیستم ثبت خصوصی مالکیت را اداره کنم، چرا فقط یک پایگاه داده‌ها راه اندازی نکنم؟ اصلا چه نیازی به بلاکچین  است؟ اگر به دنبال راهی برای اعتبارسنجی داده‌ها هستم، آیا به روش دیگری نمی‌توانم این کار را راحت تر انجام دهم؟ اگر مالکیت و کنترل داده‌ها در اختیار من باشد، در این صورت می‌توانم خودم داده‌ها را اعتبارسنجی کنم.»
گذشته از مساله تمرکززدایی و جایگاه قانونی، باید این پرسش را مطرح کرد که قبل از هر چیز، اطلاعات چگونه می‌تواند به بلاکچین  وارد شود و آیا این مساله درست است یا نه. چون بیت کوین کاملا با بلاکچین  درهم تنیده است، مساله سند و گواهی مالکیت یک مساله غیرقابل اجتناب است و به صورت پیش فرض در آن حضور دارد. اورت در این باره می‌گوید: «اگر از بلاکچین  به عنوان یک سند مالکیت کلی تر استفاده کنید، در این صورت باید توجه داشته باشید که چگونه می‌توانید این سند مالکیت را برای شروع به سیستم وارد کنید. از کجا می‌فهمید که نقطه شروع درستی را انتخاب کرده اید؟»

ارزیابی جنبه تجاری برای بلاکچین
از این گذشته، اگر یک سازمان قصد سرمایه گذاری در بلاکچین  را داشته باشد، مسائلی که باید در نظر بگیرد همان مسائلی است که در هنگام ارزیابی ارتقاء و به روزرسانی یک فناوری جدید یا تولید یک محصول جدید در نظر گرفته می‌شود. در واقع باید پرسید که تا چه حد، گزینه‌ها و فناوری‌های موجود قادر به حل مشکل  خواهند بود؟ و اگر گزینه‌های موجود کاملا قادر به حل مشکل نباشند، آیا بلاکچین  می‌تواند در حل این مشکل عملکرد بهتری از خود نشان دهد؟» علاوه بر این، هر سازمانی که بخواهد در فناوری بلاکچین دست به نوآوری و ابداع بزند باید به مسائلی چون سرعت، مقیاس و تمرکززدایی توجه دشته باشد. بلاکچین فناوری نوینی است و ممکن است ظرف پنج تا ۱۰ سال آتی کاربردهایی بیشتری نیز برای آن پیدا شود.

دکتر دیوید اورت مدیرعامل شرکت میکرواکسپرت در همین رابطه می‌گوید: «برای ورود به بحث تجارت بلاکچین  از آنجا که هیچ  جایگاه قانونی نداشته و مالکیت آن به صورت عمومی‌است، باید حساب شده عمل کنید. باید به این فکر کنید که اگر بر سر مالکیت مناقشه ای دربگیرد، چطور باید آن را حل و فصل کرد؟» اورت در پایان نظرات خود را این طور جمع بندی می‌کند: « اگر من یک بانک داشتم، حتما گروهی را برای کار روی فناوری بلاکچین  مامور می‌کردم. مسلما هیچ کس دوست ندارد از قافله عقب بماند.»