در شرایطی که قطع اینترنت ضربه‌ای کاری را به پیکره نحیف اقتصاد ایران و استارتاپ های بزرگ و کوچک وارد کرده، میان کشورهای منطقه از جمله امارات، بحرین، عربستان و حتی اردن رقابتی نفسگیر برای تبدیل شدن به قطب استارتاپی خاورمیانه در جریان است.
بر کسی پوشیده نیست که استارتاپ ها با ارائه راه حل های نوین برای چالش های قدیمی به اشتغال زایی، تقویت اقتصاد، جذب سرمایه خارجی، صرفه جویی در هزینه ها و حتی ایجاد کمپانی های میلیون دلاری در مقیاس جهانی کمک می کنند. همین عامل باعث شده کشورهای منطقه با اختصاص بودجه‌های هنگفت در فراهم کردن زیرساخت‌های قوی و جذاب برای استارتاپ ها گوی سبقت را از هم بربایند؛ رقابتی که شوربختانه در آن نامی از ایران به چشم نمی خورد.
دبی
دبی به لطف موقعیت استراتژیک و ثبات سیاسی اقتصادی از مدت ها قبل جایگاه خود را به عنوان قطب اقتصادی بخش خصوصی در سراسر خاورمیانه و شمال آفریقا (Mena) تثبیت کرده است. جذابیت های مختلف این شهر از جمله زیرساخت فوق العاده تا فرهنگ آزاد و بازارهای پر رنگ و لعاب کمپانی‌ها، برندها و متخصصان را از تمام دنیا به این منطقه می کشاند.
جدیدترین مهمانان این ضیافت استارتاپ ها هستند و دولت محلی به سختی در تلاش است تا شرایط را برای حضور هرچه پررنگ تر آنها در زمینه های مختلف فراهم سازد. مقامات این شهر اخیرا برنامه ای را برای اعطای ویزای ۵ ساله به ۱۰۰ استارتاپ برتر عربی راه اندازی کرده اند. «عبداله بن طوق»، دبیرکل شورای وزیران این حرکت را نشانگر تعهد دبی به تسهیل کسب و کارها، ایجاد محیطی جذاب و مشوق برای تثبیت موقعیت امارات به عنوان مقصدی برای استعدادهای بین المللی عنوان می کند.
دبی که «شهر آینده» نام گرفته، قصد دارد آینده اقتصادی‌اش را بر پایه پلتفرم بلاکچین بنا کند؛ با این حال در تمام منطقه Mena پر هزینه ترین شهر برای استارتاپ ها است و هزینه ملک، اخذ ویزا، مجوزها و ارتباطات در آن گران تمام می شود. همین عامل باعث شده شهرهای دیگری در منطقه برای جذب استارتاپ ها و معرفی خود به عنوان جایگزینی مناسب دست به کار شوند.
هرچند بر اساس فاکتور هزینه ها احتمالا ایران ارزانترین شرایط را در بین کشورهای منطقه داشته باشد، اما به نظر نمی رسد برنامه ای مدون برای جذب کارآفرینان و استارتاپ های بین المللی یا حتی حمایت از کسب و کارهای داخلی در دستور کار مسئولان قرار داشته باشد.
ابوظبی
ابوظبی، پایتخت امارات با همکاری مایکروسافت و سافت بانک ژاپن در قالب طرحی به نام «هاب ۷۱» یک بسته مالی ۲۷۲ میلیون دلاری را برای کمک به رشد استارتاپ ها ارائه کرده است. نیمی از این بودجه صرف تامین منابع مالی برای اسکان، ایجاد فضای کاری و بیمه فعالان استارتاپی شده و نیم دیگر آن هم به تاسیس صندوق سرمایه گذاری کسب و کارهای نوپا و سرمایه گذاری خطر پذیر اختصاص می یابد.
همکاری دولت، دانشگاه ها، سرمایه گذاران و کمپانی های برتر نظیر مایکروسافت در این پروژه و تسهیلات ارائه شده در آن می تواند هر کارآفرین و استارتاپی را در هر نقطه از دنیا به سوی هاب ۷۱ بکشاند.
عربستان سعودی
قطب استارتاپی خاورمیانه
هرچند همکاری با شرکت های بزرگ جذاب است اما برای استارتاپ ها کافی نیست. برای اغلب کسب و کارهای نوپا دسترسی آسان به بازار محلی مهمترین مزیت است که از این نظر عربستان سعودی شرایط بهتری را دارد. عربستان به عنوان بزرگترین اقتصاد خاورمیانه ۳۳ میلیون نفر جمعیت دارد که ۷۰ درصد آنها زیر ۳۰ سال سن دارند. این تعداد جمعیت جوان در کنار توان بالای اقتصادی آنها دقیقا همان چیزی است که استارتاپ ها به آن نیاز دارند.
در برنامه «ویژن ۲۰۳۰» عربستان شرکت های کوچک و متوسط جایگاه ویژه ای دارند و دولت هم در همین راستا طرح «منشئات» را راه اندازی کرده که تنها هدف آن پشتیبانی و کمک به کسب و کارها است. یکی از بازوهای منشئات موسسه سرمایه گذاری ریسک پذیر سعودی (SVC) با سرمایه ۱.۳۳ میلیارد دلاری است.
این کشور همچنین موافقتنامه هایی را با بیست VC منطقه ای و جهانی به منظور تسهیل صدور ویزا و مجوز برای کمپانی های تحت نظر آنها امضا کرده است. تنها نکته ای که استعدادها را از این منطقه دور می کند جامعه محافظه کار و فرهنگ خاص حاکم بر عربستان است که این اواخر تغییراتی در آن مشاهده شده است.
امان و قاهره
مصر و اردن شاید از نظر مالی جزو کشورهای تراز اول MENA نباشند اما از سرمایه انسانی جوان و متخصصی بهره می برند که می تواند زیر بنای شکل استارتاپ های قدر باشد. «ملک عبداله دوم»، پادشاه اردن در جریان برگزاری انجمن اقتصادی، صنعت ITC کشورش را دستاورد متخصصان جوان اردنی خواند و از کارآفرینان برای سرمایه گذاری در این منطقه دعوت کرد.
امان میزبان دفاتر پشتیبان بسیاری از شرکت های بین المللی از جمله آمازون است اما معمولا دستمزد این افراد نسبت به مهندسان مصری بیشتر است. همین عامل باعث شده کمپانی های بزرگ خاورمیانه بیشتر به سوی قاهره و شهرهای دیگر مصر تمایل پیدا کنند، برای مثال Boutiqaat در فکر راه اندازی دفتری پشتیبان در مصر است.
با این حال هزینه پایین و فقدان استانداردهای زندگی نظیر دبی نمی تواند استارتاپ ها را کاملا به سوی قاهره و امان بکشاند، بنابرین آنها کماکان به نقش دفاتر پشتیبان قناعت خواهند کرد. هرچند همین عامل هم به اشتغال زایی و جذب سرمایه خارجی کمک می کند، بنابرین ایران هم به واسطه هزینه پایین زندگی (برای افراد خارجی)، جمعیت کثیری از جوانان تحصیلکرده و مسلط به زبان انگلیسی پتانسیل میزبانی از دفاتر پشتیبان استارتاپ ها و کمپانی های خارجی دارد؛ البته اگر قطع دوباره اینترنت مانعی بر سر راه آن نباشد.
بحرین
قطب استارتاپی خاورمیانه
در میان تمام کشورهای MENA بحرین بیشترین تلاش را برای در اختیار گرفتن جایگاه دبی انجام داده است. از مزایای این کشور کوچک منطقه می توان به دسترسی راحت به بازار عربستان، قانون ورشکستگی آسان و صندوق سرمایه گذاری ۱۰۰ میلیون دلاری برای کمک به کسب و کارهای نوپا اشاره کرد.
این کشور استفاده زیرساخت ابری را در اولویت خود قرار داده و میزبان سرویس های وب آمازون است که در سال جاری هزاران شغل را در بحرین ایجاد می کند. بخش بزرگی از این پیشرفت مدیون هیئت توسعه اقتصادی است که راه را برای تامین مالی و تاسیس سریع استارتاپ در بحرین هموار کرده است.
یکی از اهداف این کشور حاشیه خلیج فارس تبدیل شدن به قطب فناوری مالی (فینتک) در منطقه است و در همین راستا مرکز «خلیج البحرین للتکنولوجیا المالیه» را راه اندازی کرده که فضای کاری مشترک و امکان همکاری با بانک های منطقه ای و جهانی را در اختیار کارآفرین ها قرار می دهد.
ایران
در حال حاضر دبی به عنوان قطب استارتاپی منطقه شناخته می شود اما بازار این شهر بسیار کوچک است و کشش چندانی ندارد به همین خاطر کسب و کارها چاره ای جز فعالیت در نقاط دیگر ندارند. در چنین شرایطی ایران با وجود جمعیت جوان بیشتر از عربستان، برخورداری از نیروی متخصص مثل اردن و بازار بزرگ و بکر پتانسیلی به مراتب بیشتر از تمامی کشورهای منطقه برای میزبانی از استارتاپ های بین المللی دارد اما عدم وجود سیاست های حمایتی مطلوب و تحریم های اقتصادی باعث شده صندوق های سرمایه گذاری خطر پذیر و کارآفرینان تمایل چندانی به فعالیت در ایران نداشته باشند.
نکته ناامید کننده اینجاست که شرایط نه تنها بهبود پیدا نکرده بلکه قطع دو هفته ای اینترنت و زمزمه هایی مبنی بر احتمال پیاده سازی شبکه ملی اطلاعات به ویژه در مناظره های یک طرفه صدا و سیما، این نگرانی را به وجود آورده که دسترسی استارتاپ های فعلی به مشتریان، سازمان ها و سرویس های خارجی از موتور جستجو گرفته تا ابزارهای تحلیل و آنالیتیکس قطع شود.
در گفتگویی که دیجیاتو با بازیگران عمده اکوسیستم استارتاپی انجام داده همه آنها طی قطعی اینترنت بین الملل به خاطر عدم دسترسی به ابزارهای تحلیلگر، سرویس های GPS و نقشه، مشتریان خارجی، توقف کمپین های تبلیغاتی، فقدان یک موتور جستجو و اخلال در درگاه های بانکی میلیاردها تومان زیان دیده اند. در چنین شرایطی هیچ سرمایه گذار خارجی حاضر نیست دارایی خود را به اکوسیستمی تزریق کند که امکان سرویس دهی پایدار به مشتریان داخلی خود را هم ندارد.
